J. Robert Oppenheimer to postać, która na zawsze zapisała się w historii nauki i techniki. Amerykański fizyk odegrał kluczową rolę w stworzeniu pierwszej bomby atomowej w ramach tajnego projektu Manhattan podczas II wojny światowej. Jego praca nad tym przełomowym i kontrowersyjnym wynalazkiem wpłynęła na losy świata w drugiej połowie XX wieku. Kim był człowiek, który dał ludzkości broń o niewyobrażalnej dotąd sile rażenia? Jak potoczyły się jego losy po zrzuceniu bomby na Hiroszimę i Nagasaki? Oppenheimer do dziś budzi skrajne emocje i oceny historyków oraz opinii publicznej.
Życiorys J. Roberta Oppenheimera
Dzieciństwo i młodość
Julius Robert Oppenheimer urodził się w 1904 roku w Nowym Jorku w zamożnej rodzinie żydowskich imigrantów. Jego ojciec prowadził dochodowy biznes importowy, dzięki czemu młody Robert dorastał w luksusie na Upper West Side Manhattanu. Od najmłodszych lat pasjonował się nauką, zwłaszcza chemią, mineralogią i fizyką. Mając zaledwie 10 lat zbudował własne laboratorium chemiczne. W szkole często popadał w konflikty z nauczycielami z powodu buntowniczego charakteru.
Studiował chemię na Uniwersytecie Harvarda, gdzie w 1925 roku obronił dyplom magisterski. Następnie wyjechał do Europy, by kształcić się u najwybitniejszych ówczesnych fizyków w Cambridge, Getyndze i Lejdzie. W 1927 roku obronił doktorat z fizyki teoretycznej na Uniwersytecie w Göttingen.
Edukacja i zainteresowania naukowe
Podczas pobytu w Europie Oppenheimer poznał wielu wybitnych naukowców, m.in. Maxa Borna, Pascuala Jordana, Wolfganga Pauliego i Wernera Heisenberga, którzy wywarli ogromny wpływ na kształtowanie się jego zainteresowań badawczych. Po powrocie do USA został profesorem fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W swoich badaniach zajmował się m.in. promieniowaniem kosmicznym, fizyką kwantową i mechaniką kwantową.
W 1942 roku Oppenheimer został mianowany dyrektorem laboratorium naukowego w Los Alamos, które miało opracować technologię broni jądrowej dla armii USA. Był spiritus movens całego projektu Manhattan. Kierował pracami zespołu najwybitniejszych ówczesnych fizyków.
Praca nad Projektem Manhattan
W projekcie Manhattan pracowało kilkaset osób, w tym 6 laureatów Nagrody Nobla. Pod kierunkiem Oppenheimera opracowano praktyczne metody wzbogacania uranu oraz konstrukcję bomby atomowej. 16 lipca 1945 roku w stanie Nowy Meksyk przeprowadzono pierwszą próbną eksplozję jądrową. Dwa tygodnie później bomby zrzucone na Japonię zakończyły II wojnę światową.
Proces powstawania bomby atomowej
Zespół naukowców pracujących nad bombą
Prócz samego Oppenheimera w projekcie Manhattan pracowali m.in. nobliści Enrico Fermi, James Franck, John von Neumann, Isidor Rabi, Emilio Segrè, a także Leo Szilard, Edward Teller czy Stanisław Ulam. Każdy z nich wniosł kluczowy wkład w prace nad bronią jądrową.
Fermi jako pierwszy zademonstrował możliwość rozszczepienia jądra atomowego. Franck i Szilard przeprowadzili kluczowe eksperymenty nad łańcuchem reakcji jądrowej. Von Neumann opracował teorię implozji plutonowej umożliwiającą zdetonowanie bomby. Rabi pracował nad technikami spektroskopii magnetycznej do badania cech materiałów rozszczepialnych.
Kluczowe odkrycia i eksperymenty
Najważniejsze prace nad bombą dotyczyły wzbogacania uranu 235, syntezy plutonu w reaktorze jądrowym, opracowania metod detonacji oraz konstrukcji bomby umożliwiającej implozję plutonu. Przeprowadzono setki eksperymentów z łańcuchem reakcji rozszczepienia.
Opracowano nowatorskie metody elektromagnetyczne i dyfuzyjne wzbogacania uranu. Zbudowano pierwsze reaktory jądrowe do produkcji plutonu. Przeprowadzono symulacje komputerowe implozji. Przetestowano dziesiątki typów zapalników inicjujących reakcję rozszczepienia.
Testy i pierwsze eksplozje bomby atomowej
16 lipca 1945 r. przeprowadzono w stanie Nowy Meksyk pierwszy testowy wybuch jądrowy zwany Trinity. Jego moc wynosiła 20 kiloton trotylu. Test potwierdził poprawność wszystkich obliczeń i założeń teoretycznych.
Bombę o nazwie Little Boy zrzucono na Hiroszimę 6 sierpnia 1945 r. Wybuch o sile 13 kiloton TNT zniszczył miasto i spowodował śmierć 80 tys. osób. Trzy dni później zrzucono bombę Fat Man na Nagasaki (moc 21 kt TNT). II wojna światowa zakończyła się 2 września 1945 r.
Kontrowersje wokół Oppenheimera
Wątpliwości natury moralnej dot. bomby atomowej
Po wojnie Oppenheimer popadł w konflikt z władzami USA z powodu sprzeciwu wobec wyścigu zbrojeń atomowych i rozwoju coraz potężniejszych bomb wodorowych. Uważał, że broń jądrowa powinna być kontrolowana przez organizację międzynarodową.
Publicznie wyrażał rozczarowanie, że nauka została użyta do zbudowania niszczycielskiej broni masowego rażenia. Ujawnił też skutki promieniowania radioaktywnego dla ofiar bombardowań.
Oskarżenia o szpiegostwo i proces bezpieczeństwa
W 1954 roku Oppenheimer został pozbawiony dostępu do tajemnic państwowych pod zarzutem kontaktów ze środowiskami komunistycznymi przed wojną. Stracił stanowisko doradcy komisji energetyki atomowej. Choć zarzuty szpiegostwa oddalono, jego kariera naukowa została złamana.
Wpływ na późniejszą karierę naukową
Do końca życia Oppenheimer pozostawał ikoną nauki, ale już bez realnego wpływu na badania jądrowe. Zmarł w 1967 roku na raka gardła, prawdopodobnie w wyniku promieniowania podczas testów pierwszej bomby atomowej.
Oppenheimer w popkulturze
Wzmianki i odniesienia w literaturze i sztuce
Postać Oppenheimera pojawia się w wielu dziełach kultury. W powieści Thomasa Pynchona "Tęcza grawitacji" występuje pod pseudonimem punk-rocker Trevor "Bomby Atomowe" Strong. Jest też bohaterem sztuk teatralnych i oper.
Postać w filmach fabularnych i dokumentalnych
Życie Oppenheimera było kanwą wielu filmów dokumentalnych i fabularnych. W serialu "Manhattan" gra go John Benjamin Hickey. W filmie "103 minuty, które zmieniły Amerykę" wciela się w niego Brian F. O’Byrne.
"Oppenheimer" Christophera Nolana - fabuła i recenzje
Najgłośniejszy obraz o "ojcu bomby atomowej" to dramat biograficzny "Oppenheimer" w reżyserii Christopera Nolana z Cillianem Murphym w roli głównej. Film zebrał entuzjastyczne recenzje krytyków i ma szansę na Oscara.
Dziedzictwo Oppenheimera
Rola w rozwoju broni jądrowej i zimnej wojny
Prace Oppenheimera nad pierwszą bombą atomową zapoczątkowały zimną wojnę i wyścig zbrojeń nuklearnych między USA i ZSRR. Rozwój coraz potężniejszych bomb wodorowych zmienił układ sił militarnych na świecie.
Status ikony nauki XX wieku
Oppenheimer jest postacią legendarną - naukowcem, który zmienił bieg historii, ale też symbolem moralnych dylematów związanych z postępem nauki. Był charyzmatycznym przywódcą najtęższych umysłów swojej epoki.
Kontrowersje wokół spuścizny Oppenheimera
Dla jednych Oppenheimer to bohater, który pomógł zakończyć II wojnę światową. Inni widzą w nim "ojca śmierci", który wyzwolił demona broni masowej zagłady. Jego rola w Projekcie Manhattan wciąż wywołuje spory.
Podsumowanie
Postać J. Roberta Oppenheimera to jedna z najbardziej kontrowersyjnych w historii nauki XX wieku. Z jednej strony dzięki niemu narodziła się era energii jądrowej i broni masowej zagłady. Z drugiej zaś popadł w konflikt z sumieniem, widząc niszczycielską moc stworzonej przez siebie bomby atomowej. Choć Oppenheimer na zawsze zmienił bieg dziejów ludzkości, do dziś pozostaje postacią budzącą skrajne oceny – od uznania po potępienie.
