Another World (proj. Éric Chahi, 1991)
Najsłynniejsza gra Érica Chahiego, obecnie poddawana fali niesłusznej krytyki, porusza tematy egzystencjalne o charakterze uniwersalnym. Jednocześnie obrazuje pewną prawdę o życiu samego artysty, pełnym samotności oraz niepowodzeń, lecz zmierzającym ku ostatecznemu spełnieniu.
Ciemność spowija żywot Lestera Chaykina. Młody, rudowłosy naukowiec dojeżdża nocą do ogrodzonej drutami kolczastymi bazy, z piskiem opon zatrzymując czarne sportowe auto – jakby przed kimś uciekał. Oto stoi przed nim bunkier, jego pustelnia badawcza. Fizyk wkracza do budynku, zjeżdżając windą do podziemi. Skomplikowany system wykrywania tożsamości jak zwykle potwierdza, że to on, Lester Chaykin, a nie jakiś niepożądany intruz, gości w podziemnym schronie. W ciemnym pomieszczeniu naukowiec przeprowadza rutynowe badanie nad tworzeniem cząstek elementarnych, posługując się przy tym komputerem z systemem operacyjnym o nazwie Peanut („orzeszek”), która wymownie komentuje jego zamknięcie na świat.
Już pierwsze kadry z Another World ukazują nastrój całości
Rzucony na głęboką wodę
Tak na początku zdaje się wyglądać świat Another World, który odzwierciedla utrwalony przez Goethego w Fauście romantyczny fantazmat o samotnym naukowcu przebywającym „[…] w mroku, w cieniu, / w przeklętym, ponurym więzieniu, / gdzie przez szkieł barwnych zator wpada / jasność zamglona, brudna, blada”. Gra stworzona przez francuskiego projektanta Érica Chahiego w 1991 roku niewątpliwie zawiera w sobie motywy faustyczne, ponieważ celem bohatera jest zgłębienie tajemnicy stworzenia, która pozwoliłaby mu się stać nowym Bogiem.
Działanie bohatera w podziemnym schronie przywołuje jednak na myśl również przekorę wobec boskości, która cechowała postępowanie bohaterów powieści Fiodora Dostojewskiego nazywanych – nomen omen – ludźmi podziemnymi. Dla Dostojewskiego akt odwrócenia się od Boga wiązał się z upadkiem samego człowieczeństwa, skazującego się w ten sposób na demoralizację. Protagoniści w powieściach rosyjskiego pisarza musieli więc doświadczyć kary. W przypadku Another World jest to kara boska – uderzenie pioruna gwałtownie przerywa doświadczenie i powoduje przeniesienie Chaykina do alternatywnej rzeczywistości powstałej w wyniku jego eksperymentu.
Nie będzie przesady w stwierdzeniu, że Lester zostaje rzucony w nowej rzeczywistości na głęboką wodę, bo z taką sytuacją rzeczywiście gracz ma do czynienia. Niczym główny bohater filmu Kocham cię, kocham cię (1967, reż. Alain Resnais), autor eksperymentu materializuje się w basenie i wypływa na powierzchnię. Nowy świat, w jakim się odnajduje, jest dla niego skrajnie nieprzyjazny. Surowy, skalisty krajobraz zasiedla wiele wrogich mu istot – począwszy od pijawek i zachodzącej mu drogę czarnej bestii, a kończąc na człekokształtnych Obcych wyposażonych w broń laserową. Humanoidalni mieszkańcy alternatywnej rzeczywistości, przemawiający w niezrozumiałym dla gracza języku, wzmacniają lęk bohatera przed Innym, w którym ze względu na oderwanie od społeczeństwa zdaje się on tkwić. Protagonista podnosi rękę w nieśmiałym geście porozumienia, zostaje jednak ogłuszony i wrzucony do klatki z więźniem innej rasy. Tylko w nim zyskuje towarzysza, który wesprze go w trudnych chwilach.
Jeden z najsłynniejszych momentów w grze – przedostanie się do innego świata
Jak w filmie
Na pewno na pomoc ze strony innych osób nie mógł liczyć sam twórca gry. Chahi, paryżanin pracujący w branży gier wideo od 1983 roku, nie należał do dzieci sukcesu. Każde jego dotychczasowe dzieło – z wyjątkiem Infernal Runnera (1985) będącego portem gry Michela Koella i Yves’a Korty – ponosiło sromotną klęskę. Przed stworzeniem Another World Chahi planował zaprojektować kreator gier zręcznościowych, który pozwoliłby graczom na łatwe stworzenie własnej formy zabawy. Długotrwałe prace nad projektem na nic się jednak nie zdały , a ich jedynym owocem były nic nie warte, prymitywne strzelanki Street Danger i Profanation (obie 1987).
Przez dwa lata Chahi pracował głównie nad warstwą wizualną kilku gier innych projektantów. Sukces przyniosło mu dopiero wykonanie oprawy graficznej do Les Voyaguers du temps (Podróżnicy w czasie, 1989) projektu Paula Cuisseta. Odebrawszy statuetkę za najlepszą grafikę od redakcji pisma „Génération 4”, Chahi poczuł się na siłach, by zrealizować własny projekt. Inspiracji dla Another World dostarczył mu amerykański projektant Jordan Mechner, który używając rotoskopu domowej roboty, stworzył bardzo filmowe, niezwykle płynne pod względem animacji gry akcji Karateka (1985) oraz Prince of Persia (1989). Na dzieło francuskiego twórcy wpływ wywarła również dopiero co wydana na Amidze wersja arkadowej gry Dragon’s Lair (1983) Dona Blutha. Ta mierna pod względem ludycznym gra zasłynęła wszakże jako pierwszy eksperyment w dziedzinie „filmu ergodycznego”, czyli takiego, którego przebieg miał kształtować sam gracz.
Takim też filmem miał być Another World. „To, czego pragnąłem, to akcja mająca swój rytm, z momentami napięcia, zaskoczenia i niespodziewanymi zwrotami akcji, jakie można zobaczyć w filmie” – tłumaczył Chahi w wywiadzie udzielonym francuskiemu dziennikarzowi Danielowi Ichbiahowi. Momentów, przy których gracze mieli oniemieć z zachwytu, było bez liku: ucieczki przed zagrożeniem, przeciskanie się przez rury wentylacyjne, wojny czołgów i tym podobne. Nasycona atrakcjami przygodowa gra akcji była nietuzinkowym osiągnięciem w swoim gatunku, zmuszając graczy do nieustannego dostosowywania się do warunków panujących na ekranie i wzmacniając poczucie zagrożenia czyhającego na każdym kroku. Śmierć bowiem nieustannie wisi nad światem Another World, objawiając się w drastycznych scenkach ukazujących niepowodzenie gracza. Upadek z wysokości, uśmiercenie gracza przez bestie czy spopielenie jest normą.
Nieprzystępność i posępność krajobrazu Another World
Chaykin = Chahi
Egzystencjalny charakter gry dyktowały również warunki produkcji. Wprawdzie na liście producentów Another World figuruje Delphine Software, francuskie studio znane z Les Voyageurs du temps oraz późniejszego Flashbacka (1992, proj. Paul Cuisset), lecz nad swym projektem Chahi – tak jak Mechner – pracował całkowicie sam. Również użył do tego celu rotoskopu. Animacja nadjeżdżającego samochodu, która stanowiła preludium do całej gry, została wykonana z wykorzystaniem miniatury czarnego ferrari. Samego Lestera projektant animował z pomocą swojego brata, który posłużył jako model do rozrysowania kolejnych klatek. Całość została opracowana dzięki napisanym osobiście przez Chahiego programom graficznym. Jedynie muzykę skomponował jego bliski przyjaciel Jean-François Freitas.
Ten rzadki przypadek wyłącznego autorstwa gry był dla Chahiego także przekleństwem. Praca ciągnęła się w nieskończoność, dobiegając do łącznie dwóch lat, co w owym czasie wydawało się prawie wiecznością. Francuski projektant, gnany terminem, pracował w samotności nawet po czternaście godzin dziennie, co przełożyło się na stan samego bohatera. Po nieustannej walce z przeciwnościami losu Chaykin pada ze zmęczenia, ostatecznie uznając przewagę nieokiełznanego, ale też mistycznego świata nad sobą samym. Jak tłumaczy autor: „Po pewnym namyśle uznaję, że to zakończenie reprezentuje stan zmęczenia, w którym wówczas się znajdowałem. Na kilka tygodni przed wydaniem gry zwijałem się jak w ukropie. Należało ukończyć grę na Boże Narodzenie, więc niewiele wtedy spałem. To uczucie wypalenia przełożyło się na osobowość bohatera”. Nietrudno więc zauważyć, że Chaykin to sam Chahi.
Another World, zawierający w sobie szereg egzystencjalnych tematów takich jak śmierć, lęk przed światem i samotność, był więc aktem twórczej desperacji projektanta. Zarazem jednak okazał się na tyle szczery, by zdobyć sobie sympatię graczy. Może przyczyniło się do tego przesłanie, które pomimo cierpienia przeżytego przez Lestera nasyca nas nadzieją. Dużą rolę odgrywa bowiem w grze Chahiego woda – symbol śmierci, ale zarazem i ponownego odrodzenia. Nasycony błękitem świat gry zwraca się ku nieskończoności, przenosząc ludzkość do stanu pierwotnego, w którym czas nie jest linearny, lecz wręcz przeciwnie – obraca się wokół własnej osi. Ten pierwiastek transcendencji, jaki cechuje Another World, odnajdziemy także w From Dust (2011), ostatniej grze projektanta, która również zmierza ku podobnemu wnioskowi. Jeżeli człowiek jest samotny w wielkim świecie, lepiej dla nas, żeby ten świat trwał w nieskończoność.
Więcej na temat twórczości Érica Chahiego dowiecie się z poprzedniego tekstu tego samego autora – Melancholijny świat gier Érica Chahiego.
Filip Jankowski